Ναός Παναγίας Κουμπελίδικης Καστοριάς

Ο Ναός της Παναγίας Κουμπελίδικης, γνωστός και ως Παναγία Καστριώτισσα, είναι ένα από τα πιο σημαντικά βυζαντινά μνημεία της Καστοριάς και αποτελεί το επίσημο έμβλημα της πόλης. Βρίσκεται στο εσωτερικό της βυζαντινής ακρόπολης και κτίστηκε γύρω στο 1020, στο ψηλότερο σημείο του κάστρου. Η ονομασία «Κουμπελίδικη» προέρχεται από την τουρκική λέξη «κουμπές», που σημαίνει τρούλος, και αναφέρεται στον εντυπωσιακό τρούλο του ναού, ο οποίος είναι υπερβολικά ψηλός σε σχέση με τις διαστάσεις του κτιρίου. Ο ναός είναι τρίκογχος, με νάρθηκα στα δυτικά και εξωνάρθηκα που προστέθηκε τον 15ο αιώνα.

Το εσωτερικό του ναού διαθέτει πλούσιο τοιχογραφικό διάκοσμο, με τις παλαιότερες τοιχογραφίες να χρονολογούνται στα μέσα του 13ου αιώνα και να ανήκουν στην παλαιολόγεια αναγέννηση. Μεταξύ των απεικονίσεων ξεχωρίζουν σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου, όπως η Κοίμησή της, καθώς και η σπάνια παράσταση της Αγίας Τριάδας στον εσωνάρθηκα, όπου ο Χριστός εικονίζεται ως Παντοκράτορας με το Άγιο Πνεύμα σε μορφή περιστεριού. Ο εξωνάρθηκας διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες τον 15ο και 17ο αιώνα, με σκηνές όπως ο χορός της Σαλώμης και ο αποκεφαλισμός του Προδρόμου.

Ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, όταν ο τρούλος του βομβαρδίστηκε, αλλά αναστηλώθηκε το 1949. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των τοιχογραφιών, ιδιαίτερα μεταξύ των ετών 2000 και 2009. Η Παναγία Κουμπελίδικη, με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και τον πλούσιο εικονογραφικό διάκοσμό της, παραμένει ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά και καλλιτεχνικά μνημεία της βυζαντινής περιόδου στην Ελλάδα.