Βυζαντινός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αιανής

Στην καρδιά της Αιανής δεσπόζει ο βυζαντινός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, γνωστός ως «Παναγία της Αιανής», ένα εξαιρετικό μνημείο της βυζαντινής τέχνης. Χτισμένος στα τέλη του 11ου ή τις αρχές του 12ου αιώνα, ο ναός διατηρεί στοιχεία αρχιτεκτονικής μεγάλης αξίας, όπως τα τρίλοβα παράθυρα και την πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία. Αρχικά στεγασμένος με τρούλο που κατέρρευσε τον 16ο αιώνα, ο μονόχωρος ναός με νάρθηκα και εξωνάρθηκα αποτελούσε κατά τον 16ο αιώνα το καθολικό μονής, όπως αποδεικνύει η σωζόμενη κτητορική επιγραφή.

Ο ναός έχει υποστεί πολλαπλές επεμβάσεις και αγιογραφήσεις διαχρονικά. Η σημαντικότερη ανακαίνιση έγινε το 1596, όταν το εσωτερικό του αγιογραφήθηκε ολοκληρωτικά. Τον 18ο αιώνα, ο εξωνάρθηκας διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες από τον Πάνο από τα Ιωάννινα, ενώ το 1877 ο Δημήτριος Αδάμ Πιτένης ανέλαβε την αποκατάσταση παλαιότερων τμημάτων. Αυτές οι διαδοχικές φάσεις διακόσμησης, μαζί με το ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις μεταγενέστερες προσθήκες του 19ου αιώνα, αποτελούν μοναδικό πολιτιστικό παλίμψηστο.

Παρά τις μεταβολές των αιώνων, ο ναός διατηρεί την αρχική του βυζαντινή υφή, ενώ οι διαδοχικές επεμβάσεις μαρτυρούν τη συνεχή λατρευτική και καλλιτεχνική του αξία. Σήμερα, αποτελεί ζωντανό μνημείο της βυζαντινής και μεταβυζαντινής κληρονομιάς της περιοχής, προσφέροντας μια συναρπαστική διαδρομή μέσα από την ιστορία της χριστιανικής τέχνης στη δυτική Μακεδονία.