Ναός Αγίου Νικολάου Βελβεντού

Στην είσοδο του Βελβεντού, δίπλα στον βυζαντινό ναό του Αγίου Μηνά, βρίσκεται ο μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου, σημαντικό θρησκευτικό και καλλιτεχνικό μνημείο του 16ου αιώνα. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή του 1588, ο ναός ανακαινίστηκε εκ βάθρων με δαπάνες του προύχοντα Γεωργίου Μουτάφη και τοιχογραφήθηκε από τον ζωγράφο Νικόλαο, αποτελώντας χαρακτηριστικό δείγμα της μεταβυζαντινής τέχνης στην περιοχή.

Ο μονόχωρος ναός διατηρεί εξαιρετικά καλλιτεχνικά στοιχεία, με σπουδαιότερο το ξύλινο τέμπλο του 1591, το παλαιότερο χρονολογημένο στην Ελλάδα. Το επιχρυσωμένο τέμπλο, με την πλούσια φυτική διακόσμηση και τη λεπτομερή εκτέλεση, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της ξυλογλυπτικής τέχνης της εποχής. Οι τοιχογραφίες του 1588, έργο του Νικόλαου, καλύπτουν σημαντικές επιφάνειες του ναού, ενώ εντοπίζονται και υπολείμματα προγενέστερων αγιογραφιών από τον 14ο αιώνα.

Αρχικά λειτουργούσε ως μοναστηριακό συγκρότημα με κελιά και θεραπευτήριο, ενώ σήμερα διατηρεί τον κυρίως ναό, το χαγιάτι στη νότια πλευρά και ένα σύγχρονο προστατευτικό στεγάστρο στη θέση του κατεδαφισμένου νάρθηκα. Στα τέλη του 20ού αιώνα (1996-2000) πραγματοποιήθηκαν σημαντικές εργασίες συντήρησης που περιλάμβαναν τη στερέωση του κτηρίου, την αντικατάσταση της στέγης και τη συντήρηση των τοιχογραφιών.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου, με την αρχιτεκτονική του λιτότητα και τον πλούσιο καλλιτεχνικό διάκοσμο, αποτελεί μοναδικό μάρτυρα της θρησκευτικής και καλλιτεχνικής παράδοσης της περιοχής κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες για την εξέλιξη της εκκλησιαστικής τέχνης στη βόρεια Ελλάδα.